Chỉ vài ngày sau cơn mưa lớn ở miền Trung, một người đàn ông khỏe mạnh bất ngờ sốt cao, đau ngực, mệt mỏi rồi tử vong chỉ sau vài ngày điều trị. Kết quả xét nghiệm cho thấy: anh mắc bệnh Whitmore – một căn bệnh nguy hiểm thường bị nhầm lẫn với cảm cúm hay viêm phổi thông thường. Điều đáng sợ là: vi khuẩn gây bệnh Whitmore không phải virus lạ từ đâu xa, mà ẩn náu ngay dưới chân ta – trong đất, bùn, nước mưa đọng lại sau lũ.
Bệnh Whitmore còn được gọi là “vi khuẩn ăn thịt người”, bởi khả năng gây hoại tử mô, tạo ổ mủ và làm suy đa cơ quan nếu không được điều trị kịp thời. Điều nguy hiểm là, nhiều người mắc bệnh nhưng không hề biết cho tới khi quá muộn.
Trong khi căn bệnh này vẫn còn xa lạ với nhiều người, các chuyên gia y tế cảnh báo: số ca bệnh Whitmore có thể tăng đột biến sau mưa lũ kéo dài, đặc biệt ở những người có bệnh lý nền như tiểu đường, thận, phổi. Vậy bệnh Whitmore là gì? Ai dễ mắc? Làm sao để phòng tránh? Cùng tìm hiểu ngay để tự bảo vệ chính mình và người thân.
Bệnh Whitmore là gì?
Bệnh Whitmore (tên khoa học là Melioidosis) là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi khuẩn Burkholderia pseudomallei gây ra. Vi khuẩn này thường sống trong đất và nước bẩn, đặc biệt phổ biến tại khu vực Đông Nam Á và Bắc Úc.
Người có thể mắc bệnh khi:
- Tiếp xúc với đất hoặc nước nhiễm khuẩn qua vết thương hở.
- Hít phải bụi hoặc hơi nước nhiễm khuẩn.
- Uống nước nhiễm khuẩn.
Khác với nhiều bệnh truyền nhiễm khác, Whitmore không lây từ người sang người (rất hiếm), mà chủ yếu do tiếp xúc với môi trường bị ô nhiễm.
Vì sao gọi là “vi khuẩn ăn thịt người”?
Dù tên gọi này có phần giật gân, nhưng không phải không có lý. Vi khuẩn Whitmore có thể:
- Gây hoại tử mô ở vùng nhiễm khuẩn.
- Hình thành ổ mủ lớn, lan rộng nếu không được điều trị kịp thời.
- Gây tổn thương phổi, gan, thận, máu và các cơ quan nội tạng.
- Dẫn đến suy đa tạng và tử vong – với tỷ lệ tử vong lên tới 40% ở các ca nặng.
Triệu chứng bệnh Whitmore
Bệnh Whitmore có nhiều dấu hiệu và triệu chứng. Các triệu chứng mà một người có thể phát triển tùy thuộc vào vị trí nhiễm trùng và có thể bị nhầm lẫn với các bệnh khác, chẳng hạn như bệnh lao hoặc các dạng viêm phổi phổ biến hơn.
Một số người có thể không phát triển bất kỳ triệu chứng nào. Dưới đây là một số dạng triệu chứng điển hình tùy thuộc vào vị trí vi khuẩn xâm nhập:
| Vị trí nhiễm trùng | Triệu chứng điển hình |
| Nhiễm trùng da cục bộ | Đau, sưng đỏ, có mủ hoặc ổ áp-xe |
| Nhiễm trùng phổi | Ho, sốt, đau ngực, khó thở |
| Nhiễm trùng huyết | Sốt cao, chóng mặt, mệt mỏi, lẫn lộn ý thức |
| Nhiễm trùng lan tỏa | Sụt cân, đau cơ, co giật, suy đa tạng |
Lưu ý quan trọng: Những triệu chứng này rất dễ nhầm với cảm cúm, viêm phổi, lao hoặc sốt xuất huyết. Nếu bạn từng tiếp xúc với đất, nước bẩn sau mưa lũ và có triệu chứng bất thường – hãy đi khám ngay!
Ai dễ mắc bệnh Whitmore?
Những nhóm nguy cơ cao bao gồm:
- Người sống ở vùng nhiệt đới, hay có mưa lũ (như miền Trung Việt Nam)
- Nông dân, công nhân xây dựng, người làm việc ngoài trời
- Người có vết thương hở thường xuyên tiếp xúc đất/nước
- Người có bệnh lý nền: Tiểu đường, Suy thận, Bệnh phổi mãn tính (COPD, giãn phế quản), Ung thư, suy giảm miễn dịch
Thời gian ủ bệnh và chẩn đoán
Thời gian từ khi tiếp xúc đến lúc phát bệnh có thể từ 2 ngày đến vài năm, phổ biến nhất là 2–4 tuần.
Bệnh Melioidosis được chẩn đoán chính xác bằng cách:
- Nuôi cấy vi khuẩn từ máu, đờm, mủ hoặc dịch cơ thể
- Xét nghiệm PCR, huyết thanh học (xác định sự gia tăng kháng thể trong máu)
Tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán nhiễm B. pseudomallei là nuôi cấy vi khuẩn. Phương pháp này, mặc dù có độ đặc hiệu 100%, được báo cáo là có độ nhạy ước tính là 60,2%. Nhiều phương pháp phát hiện dựa trên phản ứng chuỗi polymerase định lượng (qPCR) đang được phát triển nhưng chưa được sử dụng phổ biến trong thực hành lâm sàng.
Điều trị bệnh Whitmore
Dù nguy hiểm, bệnh Whitmore hoàn toàn có thể chữa khỏi nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách.
Phác đồ điều trị tham khảo:
- Giai đoạn tấn công (ít nhất 2 tuần): Kháng sinh mạnh tiêm tĩnh mạch.
- Giai đoạn duy trì (3–6 tháng): Kháng sinh uống để phòng tái phát.
Người bệnh cần tuân thủ điều trị tuyệt đối phác đồ điều trị thực tế do bác sĩ chuyên khoa tại cơ sở khám chữa bệnh chỉ định, tránh bỏ thuốc giữa chừng khiến vi khuẩn kháng thuốc và bệnh tái phát nặng hơn.
Phòng tránh bệnh Whitmore như thế nào?
Vì chưa có vaccine, phòng ngừa là cực kỳ quan trọng – nhất là vào mùa mưa.
Đối với người dân vùng mưa lũ hoặc làm việc ngoài trời:
- Tránh để vết thương hở tiếp xúc với đất, bùn, nước mưa
- Luôn đeo găng tay, đi ủng, đặc biệt khi lội nước
- Nếu có bệnh nền (đái tháo đường, thận…), hãy cẩn trọng hơn
Đối với nhân viên y tế và phòng thí nghiệm:
- Sử dụng đầy đủ khẩu trang, găng tay, đồ bảo hộ
- Tuân thủ quy trình xử lý mẫu bệnh phẩm nghiêm ngặt
Dịch tễ và tình hình bệnh tại Việt Nam
Whitmore từng được xem là bệnh hiếm, nhưng đang ngày càng phổ biến hơn, nhất là sau các đợt mưa bão.
- Tại Việt Nam, từ năm 2014–2019, mỗi năm Bệnh viện TƯ Huế tiếp nhận khoảng 14 ca. Riêng năm 2020, số ca tăng vọt lên 41 trường hợp chỉ trong 10 tháng.
- Nguyên nhân được xác định liên quan đến mưa lũ kéo dài, tạo điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn sinh sôi.
- Theo các bác sĩ, sự tăng đột biến số lượng ca Whitmore trong tháng 9, 10 và 11 tại Việt Nam tương đổng với những kết quả nghiên cứu ở các vùng dịch bệnh khác trên thế giới. Số bệnh nhân Whitmore thường liên quan chặt chẽ và tỷ lệ thuận với tình trạng mưa lũ hàng năm.
Trong khi nhiễm Whitmore đã xảy ra trên khắp thế giới, Đông Nam Á và miền bắc Australia là những khu vực chủ yếu được tìm thấy. Tại Hoa Kỳ, vi khuẩn gây bệnh melioidosis đã được xác định ở Mississippi, Puerto Rico và Quần đảo Virgin thuộc Hoa Kỳ.
Vào năm 2022, một cuộc điều tra của các đối tác tiểu bang và CDC đã phát hiện ra vi khuẩn gây bệnh melioidosis, B. pseudomallei , trong môi trường ở vùng Bờ Vịnh Mississippi. Đây là lần đầu tiên B. pseudomallei được phát hiện ở lục địa Hoa Kỳ. Không rõ B. pseudomallei đã tồn tại trong môi trường bao lâu và nó có thể được tìm thấy ở đâu khác ở Hoa Kỳ; tuy nhiên, mô hình hóa cho thấy các điều kiện môi trường ở các bang vùng Vịnh có lợi cho sự phát triển của vi khuẩn Whitmore.
Khoảng chục trường hợp được xác định mỗi năm ở Hoa Kỳ và chủ yếu xảy ra ở những người du lịch và người nhập cư đến từ những nơi dịch bệnh lan rộng. Đôi khi bệnh nhân mắc bệnh Whitmore ở Hoa Kỳ không có tiền sử đi du lịch đến những vùng thường phát hiện bệnh.
Số lượng lớn nhất các trường hợp bệnh Whitmore được báo cáo ở:
- Malaysia
- Bắc Úc
- Singapore
- Thái Lan
Các trường hợp cũng thường xuyên được báo cáo ở:
- Campuchia
- Ấn Độ và Sri Lanka
- Indonesia
- Hong Kong
- Lào
- Myanmur
- Miền Nam Trung Quốc
- Đài Loan
- Việt Nam
Bên ngoài Châu Á và Úc, các trường hợp đã được báo cáo ở:
- Một phần của Châu Phi và Trung Đông
- Brazil
- Quần đảo British Virgin
- Ecuador
- El Salvador
- Guadeloupe
- Guyana
- Martinique
- México
- Panama
- Peru
- Puerto Rico
- Hoa Kỳ
- Quần đảo Virgin thuộc Hoa Kỳ
Kết luận
Bệnh Whitmore nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh và điều trị nếu bạn nắm rõ kiến thức. Hãy:
- Chủ động bảo vệ bản thân khi tiếp xúc với môi trường bẩn
- Đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường, đặc biệt sau mưa lũ
- Chia sẻ thông tin này tới người thân, nhất là người làm nông, công nhân và người có bệnh nền.
(*) Theo CDC, BV Nhiệt đới
Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ có giá trị tham khảo. Người bệnh không được tự ý điều trị và cần sự thăm khám và chỉ định của Bác sĩ chuyên khoa.
