Tổng quan hệ miễn dịch ở người

Hệ miễn dịch là gì?

Hệ miễn dịch của cơ thể là một mạng lưới rộng lớn gồm các cơ quan, tế bào bạch cầu, protein và hóa chất. Tất cả những bộ phận này phối hợp với nhau để bảo vệ bạn khỏi vi trùng và những kẻ xâm lược khác. Hệ thống miễn dịch của bạn cũng giúp cơ thể bạn chữa lành khỏi nhiễm trùng và chấn thương.

Chức năng của hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch của bạn làm việc liên tục không ngừng nghỉ để giữ cho cơ thể khỏe mạnh. Quá trình này được thực hiện bằng cách:

• Giữ những yếu tố gây bệnh xâm nhập (như vi trùng) ra khỏi cơ thể.
• Tiêu diệt yếu tố gây bệnh.
• Hạn chế mức độ ảnh hưởng của các yếu tố gây bệnh có thể gây ra nếu chúng xâm nhập vào cơ thể.
• Chữa lành những tổn thương trên cơ thể bạn.
• Thích ứng với những thách thức và mối đe dọa mới.

Các loại yếu tố gây bệnh mà hệ miễn dịch có nhiệm vụ bảo vệ bao gồm:

• Vi khuẩn.
• Virus.
• Loại nấm có thể gây nhiễm trùng.
• Ký sinh trùng.
• Các tế bào ung thư.

Hệ miễn dịch hoạt động như thế nào?

Khi hệ thống miễn dịch của bạn hoạt động bình thường, nó sẽ:

• Cho biết sự khác biệt giữa các tế bào của bạn và những tế bào không thuộc về cơ thể bạn.
• Kích hoạt và huy động để tiêu diệt vi trùng có thể gây hại cho bạn.
• Kết thúc cuộc tấn công khi mối đe dọa đã biến mất.
• Tìm hiểu về vi trùng sau khi bạn tiếp xúc với chúng và sản sinh kháng thể chống lại chúng.
• Gửi kháng thể để tiêu diệt vi trùng cố gắng xâm nhập vào cơ thể bạn trong tương lai.

Nhưng mọi chuyện không phải lúc nào cũng suôn sẻ như vậy. Đôi khi, hệ miễn dịch của bạn không hoạt động bình thường. Ví dụ, nó có thể quá yếu để chống lại những kẻ xâm lược hoặc nó có thể đưa ra phản ứng quá mạnh.

Hệ thống miễn dịch yếu

Nhiều tình trạng khác nhau có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch của bạn và khiến bạn dễ bị nhiễm trùng hơn. Các tình trạng khi sinh ít phổ biến hơn những tình trạng phát triển sau này trong cuộc sống, như bệnh tiểu đường Loại 2 và ung thư.

Hệ thống miễn dịch hoạt động quá mức

Ở chiều ngược lại, hệ miễn dịch của bạn có thể phản ứng quá mạnh với những yếu tố gây bệnh xâm nhập (thực tế hoặc nhận thức được). Nó có thể tấn công khi không có kẻ xâm lược. Hoặc nó có thể tiếp tục tấn công sau khi loại bỏ được kẻ xâm lược. Hệ thống miễn dịch hoạt động quá mức có thể dẫn đến các vấn đề như bệnh tự miễn dịch hoặc phản ứng dị ứng.

Thành phần của hệ miễn dịch

Nhiều bộ phận trong cơ thể, bao gồm các cơ quan và tế bào của hệ thống miễn dịch, phối hợp với nhau để giữ cho bạn khỏe mạnh. Các thành phần chính của hệ thống miễn dịch của bạn là:

Tế bào bạch cầu

Những tế bào hệ thống miễn dịch này tấn công và loại bỏ vi trùng có hại để giữ cho bạn khỏe mạnh. Có nhiều loại tế bào bạch cầu và mỗi loại có một nhiệm vụ cụ thể trong hệ thống phòng thủ của cơ thể bạn. Mỗi loại cũng có cách khác nhau để nhận biết vấn đề, giao tiếp với các tế bào khác và hoàn thành công việc của chúng.

Kháng thể

Những protein này bảo vệ bạn khỏi những kẻ xâm lược bằng cách liên kết với chúng và bắt đầu sự hủy diệt của chúng.

Cytokine

Những protein này đóng vai trò là sứ giả hóa học cho các tế bào miễn dịch của bạn biết phải đi đâu và phải làm gì. Các loại cytokine khác nhau thực hiện các nhiệm vụ cụ thể khác nhau, như điều chỉnh tình trạng viêm . Viêm xảy ra khi các tế bào miễn dịch của bạn đang xua đuổi những kẻ xâm lược hoặc chữa lành các tổn thương cho các mô của bạn.

Hệ thống bổ thể

Đây là một nhóm protein kết hợp với các tế bào khác trong cơ thể bạn để bảo vệ chống lại những kẻ xâm lược và thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương hoặc nhiễm trùng.

Các hạch bạch huyết

Những cơ quan nhỏ hình hạt đậu này giống như những cái rây bạn dùng để làm ráo nước mì ống. Chúng lọc các chất thải từ chất lỏng chảy ra từ các mô và tế bào (bạch huyết) của bạn trong khi vẫn giữ lại các thành phần tốt, như chất dinh dưỡng. Bạn có hàng trăm hạch bạch huyết khắp cơ thể và chúng là một phần quan trọng trong hệ thống bạch huyết của bạn .

Lá lách

Cơ quan này lưu trữ các tế bào bạch cầu bảo vệ cơ thể bạn khỏi những kẻ xâm lược. Lá lách cũng chịu trách nhiệm lọc máu của bạn, tái chế các tế bào cũ và bị hư hỏng để tạo ra các tế bào mới.

Amidan và vòm họng

Nằm trong cổ họng và đường mũi, amidan và vòm họng có thể bẫy những kẻ xâm lược (như vi khuẩn hoặc vi rút) ngay khi chúng xâm nhập vào cơ thể bạn.

Tuyến ức

Cơ quan nhỏ này giúp các tế bào T (một loại tế bào bạch cầu cụ thể) trưởng thành trước khi chúng di chuyển đến nơi khác trong cơ thể để bảo vệ bạn.

Tủy xương

Mô mỡ mềm bên trong xương của bạn giống như một nhà máy sản xuất các tế bào máu của bạn. Nó tạo ra các tế bào máu mà cơ thể bạn cần để tồn tại, bao gồm cả các tế bào bạch cầu hỗ trợ hệ thống miễn dịch của bạn.

Da

Da của bạn là một hàng rào bảo vệ giúp ngăn chặn vi trùng xâm nhập vào cơ thể bạn. Nó sản xuất dầu và giải phóng các tế bào hệ thống miễn dịch bảo vệ khác.

Niêm mạc

Màng ba lớp này lót các khoang và các cơ quan trên khắp cơ thể bạn. Nó tiết ra chất nhầy để bắt giữ những kẻ xâm lược, như vi trùng, để cơ thể bạn đào thải ra ngoài.

Miễn dịch bẩm sinh và miễn dịch thu được

Khả năng miễn dịch bẩm sinh là sự bảo vệ mà bạn sinh ra đã có. Hệ thống miễn dịch bẩm sinh của bạn là một phần của tuyến phòng thủ đầu tiên của cơ thể bạn. Nó phản ứng ngay lập tức trước những kẻ xâm lược bằng cách tấn công bất kỳ sinh vật nào không nên có trong cơ thể bạn. Không cần phải đào tạo trước để phân biệt sự khác biệt giữa các tế bào thuộc về cơ thể bạn và những tế bào không thuộc về cơ thể bạn.

Các tế bào bạch cầu liên quan đến khả năng miễn dịch bẩm sinh không học cách nhận biết những kẻ xâm lược nhất định. Chúng cũng không có ký ức về việc tấn công những kẻ xâm lược và không có khả năng bảo vệ chống lại các vi trùng cụ thể (hoặc các bệnh nhiễm trùng mà chúng gây ra) trong tương lai.

Đó là nơi khả năng miễn dịch có được phát huy tác dụng. Miễn dịch thu được, còn được gọi là miễn dịch thích ứng hoặc miễn dịch đặc hiệu, là sự bảo vệ mà cơ thể bạn đạt được (có được) theo thời gian khi tiếp xúc với vi trùng. Một số tế bào bạch cầu được gọi là tế bào lympho ghi nhớ những kẻ xâm lược cụ thể và có thể biết khi nào chúng không thuộc về cơ thể bạn. Vì vậy, nếu những kẻ xâm lược đó cố gắng xâm nhập trở lại, các tế bào lympho có thể nhanh chóng hoạt động và phối hợp với các tế bào khác để loại bỏ mối đe dọa.

Vắc-xin hỗ trợ khả năng miễn dịch có được của bạn bằng cách huấn luyện các tế bào của nó xác định và tiêu diệt những kẻ xâm lược trước khi chúng làm bạn bị bệnh.

Rối loạn hệ miễn dịch

Các tình trạng bệnh lý liên quan tới hệ miễn dịch

Các tình trạng có thể cản trở hoạt động bình thường của hệ thống miễn dịch của bạn bao gồm:

• Dị ứng: là phản ứng của cơ thể bạn với một chất thường vô hại. Hệ thống miễn dịch của bạn phản ứng thái quá với sự hiện diện của chất đó, dẫn đến một loạt các triệu chứng từ nhẹ đến nặng.
• Các bệnh tự miễn dịch: Những tình trạng này xảy ra khi hệ thống miễn dịch của bạn tấn công nhầm vào các tế bào khỏe mạnh của chính nó. Bệnh Lupus ban đỏ và viêm khớp dạng thấp là những ví dụ về các bệnh tự miễn phổ biến.
• Bệnh suy giảm miễn dịch nguyên phát: Những tình trạng di truyền này ngăn cản hệ thống miễn dịch của bạn hoạt động bình thường. Chúng khiến bạn dễ bị nhiễm trùng và mắc một số bệnh nhất định.
• Bệnh truyền nhiễm: là các bệnh xảy ra khi vi trùng xâm nhập vào cơ thể bạn, nhân lên và gây tổn hại. HIV và bệnh bạch cầu đơn nhân (mono) là những ví dụ về các bệnh truyền nhiễm làm suy yếu hệ thống miễn dịch của bạn và có thể dẫn đến bệnh nghiêm trọng.
• Bệnh ung thư: Một số loại ung thư, như bệnh bạch cầu và ung thư hạch, có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch của bạn. Đó là bởi vì các tế bào ung thư có thể phát triển trong tủy xương của bạn hoặc lây lan từ nơi khác. Các tế bào ung thư trong tủy xương của bạn cản trở việc sản xuất bình thường các tế bào máu mà bạn cần để chống lại nhiễm trùng.
• Nhiễm trùng huyết: là một phản ứng miễn dịch cực độ đối với nhiễm trùng. Hệ thống miễn dịch của bạn bắt đầu làm hỏng các mô và cơ quan khỏe mạnh. Điều này gây ra tình trạng viêm có khả năng đe dọa tính mạng khắp cơ thể bạn.

Triệu chứng của rối loạn hệ miễn dịch

Các dấu hiệu và triệu chứng khác nhau tùy theo tình trạng và có thể bao gồm:

• Luôn cảm thấy mệt mỏi.
• Sốt không rõ nguyên nhân.
• Giảm cân không giải thích được.
• Đổ mồ hôi đêm.
• Da ngứa.
• Đau nhức, nhức mỏi cơ bắp.
• Ngón tay hoặc ngón chân bị tê bì hoặc ngứa ran.
• Khó tập trung hoặc chú ý.
• Rụng tóc.
• Viêm, phát ban hoặc mẩn đỏ ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể bạn.
• Sưng hạch bạch huyết ở cổ, nách hoặc háng.

Các xét nghiệm kiểm tra hệ thống miễn dịch

• Xét nghiệm kháng thể.
• Công thức máu toàn phần.
• Xét nghiệm máu bổ sung để kiểm tra mức độ của các loại protein cụ thể trong máu của bạn, chẳng hạn như protein C3.

Các thuốc ảnh hưởng tới hệ miễn dịch

Một số loại thuốc có tác dụng quan trọng trong cơ thể bạn nhưng trong quá trình đó, có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch của bạn. Bao gồm:

• Corticosteroid.
• Thuốc ức chế miễn dịch.
• Hóa trị và các hình thức điều trị ung thư khác.

Nếu bạn cần bất kỳ phương pháp điều trị nào trong số này, hãy nói chuyện với bác sĩ về cách bạn có thể hỗ trợ hệ thống miễn dịch của mình.

Phương pháp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể

Mặc dù không có “viên thuốc tốt cho sức khỏe” kỳ diệu nào, nhưng vẫn có những cách đã được thử và đúng để nâng cao sức khỏe hệ miễn dịch của bạn.

Giữ gìn vệ sinh chung

Hãy bắt đầu với những điều cơ bản: Rửa tay trong 20 giây, không chạm vào mặt và thực hiện giãn cách xã hội một cách nghiêm túc khi ở gần bất kỳ ai có vẻ bị bệnh.

Nếu bạn thực hiện tốt 3 điều này trong cuộc sống hàng ngày, bạn sẽ có thể giữ được sức khỏe tốt.

Bổ sung thực phẩm chức năng

Ngoài ra, một số loại thực phẩm từ tự nhiên và các loại thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe có thể tăng cường miễn dịch, bao gồm:

• Tỏi: Allicin, một hợp chất có trong tỏi, nổi tiếng với khả năng tăng cường hệ miễn dịch. Lợi ích lớn nhất đến từ việc ăn một nửa tép tỏi sống hàng ngày. Nếu bạn không thể ăn tỏi sống, cách tốt nhất tiếp theo là nướng nó.
• Prebiotic: Vi khuẩn đường ruột mạnh mẽ bảo vệ chúng ta chống lại nhiễm trùng. Giữ cho những vi khuẩn đó khỏe mạnh bằng prebiotic có chứa chất xơ, đặc biệt là chất xơ inulin. Nguồn prebiotic tuyệt vời là atisô Jerusalem, chuối xanh hoặc chuối xanh, rễ Jicama và măng tây.
• Thực phẩm giàu vitamin C: Vitamin C được biết đến với tác dụng tăng cường khả năng miễn dịch. Một nghiên cứu cho thấy những người lớn tuổi ăn kiwi mỗi ngày trong một tháng đã giảm đáng kể mức độ nghiêm trọng và thời gian mắc các triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp trên. Mọi người thường uống nước cam để bổ sung vitamin C, nhưng nước ép cam lại có rất nhiều đường. Do vậy, sẽ là tốt hơn nếu bạn lấy vitamin C từ cam, bông cải xanh, kiwi hoặc dưa đỏ.
• Chất chống oxy hóa: Căng thẳng có thể dẫn đến giảm khả năng miễn dịch và khiến bạn dễ mắc bệnh hơn. Các loại trái cây và rau quả nhiều màu sắc bao gồm quả mọng, cà rốt và rau bina có chất chống oxy hóa bảo vệ bạn chống lại stress oxy hóa, giúp hệ thống miễn dịch mạnh mẽ hơn.

Cải thiện lối sống

Sống trong tình trạng căng thẳng liên tục, thậm chí ở mức độ thấp, kéo dài ngày này qua ngày khác, khiến cơ thể sản sinh ra quá nhiều cortisol, loại hormone gây căng thẳng. Theo thời gian, cortisol tăng cao làm giảm khả năng chống lại nhiễm trùng và góp phần gây ra giấc ngủ kém và huyết áp cao hơn.

Bảo vệ bạn khỏi căng thẳng và tăng cường hệ thống miễn dịch của bạn bằng một số điều chỉnh trong lối sống:

• Ngủ: nói thì dễ hơn làm (đặc biệt nếu bạn là người mất ngủ). Nhưng đây là vấn đề – bạn cần ngủ đủ bảy đến tám giờ mỗi đêm để chống lại nhiễm trùng. Hãy ưu tiên giấc ngủ.
• Thiền: Thậm chí năm phút thiền có hướng dẫn mỗi ngày , hoặc chỉ đơn giản là ngồi yên lặng và tập trung vào hơi thở, cũng có thể tạo ra sự khác biệt. Thiền làm giảm nhịp tim, huyết áp và giảm lo lắng. Ngoài ra, nó còn mang lại cảm giác êm dịu. Vì vậy không có gì đáng ngạc nhiên khi nó còn giúp bạn ngủ ngon.
• Tập thể dục: thực hiện hoạt động thể lực này hàng ngày với thời gian vừa phải và đều đặn làm tăng khả năng phục hồi của bạn để bạn có thể chống lại nhiễm trùng. Cơ thể chúng ta hoạt động tốt hơn khi chúng ta hoạt động thể chất mỗi ngày. Bạn nên dành ít nhất 10 phút mỗi ngày, lý tưởng nhất là 30 phút và thực hiện kết hợp tập luyện tim mạch và rèn luyện sức mạnh.

Thái độ là tất cả

Một tư duy tích cực là rất quan trọng cho sức khỏe và hạnh phúc. Nghiên cứu cho thấy những suy nghĩ tích cực làm giảm căng thẳng, viêm nhiễm và tăng khả năng phục hồi trước nhiễm trùng – trong khi những cảm xúc tiêu cực có thể khiến bạn dễ bị cảm lạnh và cúm thông thường hơn.

Hỗ trợ miễn dịch tự nhiên

Ngoài thực phẩm thì còn có một số cách thức có thể giúp bạn tăng khả năng miễn dịch từ từ nhiên.

• Thuốc bổ sung: Rất nhiều người bị thiếu (hoặc thấp) vitamin D và sự thiếu hụt có thể làm tăng khả năng bị nhiễm trùng của bạn. Hãy ra ngoài để tận hưởng không khí trong lành và ánh nắng mặt trời, nhưng tôi cũng khuyên bạn nên bổ sung 1.000 đến 2.000 IU vitamin D hàng ngày.
• Tinh dầu: Dầu bạch đàn và dầu cây trà có đặc tính chống vi-rút có thể bảo vệ bạn khỏi bị nhiễm vi-rút. Sử dụng trong máy khuếch tán dầu để hít chúng hoặc làm nước rửa tay bằng dầu cây trà trộn với gel lô hội và rượu isopropyl. Các nghiên cứu cũng cho thấy tinh dầu oải hương có tác dụng làm dịu nên có thể giúp giảm bớt lo lắng và cải thiện giấc ngủ. Thêm một vài giọt vào bồn nước ấm hoặc sử dụng dầu trong máy khuếch tán trong khi bạn làm việc hoặc ngủ.

Mặc dù vậy, đôi khi, ngay cả khi ngủ nhiều và bổ sung vitamin C, các siêu anh hùng vẫn bị ốm.

Vì vậy, điều quan trọng là dành thời gian nghỉ ngơi để nạp lại năng lượng (và tránh khiến người khác bị ốm).

 

*** Bài viết chỉ có giá trị tham khảo. Không thay thế chẩn đoán và điều trị của bác sĩ ***