Hội chứng Prader-Willi

Hội chứng Prader-Willi là gì?

Hội chứng Prader–Willi (PWS) là một rối loạn di truyền do mất chức năng của các gen cụ thể trên nhiễm sắc thể 15 dẫn đến ảnh hưởng tới quá trình trao đổi chất của trẻ.

Ở trẻ sơ sinh, các triệu chứng bao gồm yếu cơ, bú kém và phát triển chậm.

Bắt đầu từ thời thơ ấu, trẻ thường có cảm giác thèm ăn cực độ phát triển từ 2 đến 6 tuổi. Điều này có thể dẫn đến các bệnh chuyển hóa nghiêm trọng như béo phì và bệnh tiểu đường loại 2 nếu việc ăn uống quá mức không được kiểm soát.

Suy giảm trí tuệ từ nhẹ đến trung bình và các vấn đề về hành vi cũng là điển hình của chứng rối loạn này. Thông thường, những người bị ảnh hưởng có trán hẹp, tay và chân nhỏ, chiều cao thấp, da và tóc sáng màu.

Hầu hết đều không thể có con.

Bất cứ ai cũng có thể mắc hội chứng Prader-Willi vì đây là tình trạng di truyền xảy ra ngẫu nhiên khi tế bào sinh sản hình thành. Trong một số trường hợp hiếm hoi, bạn có thể thừa hưởng tình trạng này nếu nó di truyền trong lịch sử gia đình ruột thịt của bạn.

Hội chứng Prader-Willi ảnh hưởng đến khoảng 1 trong 10.000 đến 30.000 người trên toàn thế giới.

Triệu chứng của hội chứng Prader–Willi

Hội chứng Prader-Willi là một rối loạn phổ và triệu chứng biểu hiện ở mỗi người một cách khác nhau. Các triệu chứng xuất hiện ở trẻ nhỏ có thể bao gồm:

• Giọng nói yếu ớt.
• Lờ đờ (mệt mỏi).
• Khả năng ăn uống kém.
• Giảm trương lực cơ.

Các triệu chứng ảnh hưởng đến cơ thể con bạn có thể xuất hiện ngay từ lúc mới sinh nhưng trở nên rõ ràng hơn khi chúng lớn lên. Chúng có thể bao gồm:

• Đôi mắt hình hạt hạnh nhân.
• Đầu dài và hẹp.
• Miệng hình tam giác.
• Chiều cao thấp.
• Bàn tay và bàn chân nhỏ.
• Bộ phận sinh dục kém phát triển.

Các triệu chứng khác ảnh hưởng đến sự phát triển và hành vi của trẻ bao gồm:

• Những cơn giận dữ, bộc phát cảm xúc hoặc bướng bỉnh.
• Các vấn đề về phát triển nhận thức (khuyết tật trí tuệ).
• Các hành vi ám ảnh hoặc cưỡng chế như lột da.
• Bất thường về giấc ngủ.
• Những thách thức khi ăn uống như cảm thấy không hài lòng sau khi ăn hoặc ăn một lượng thức ăn lớn bất thường (hyperphagia).

Hyperphagia có thể dẫn đến béo phì loại III, làm tăng khả năng xảy ra các biến chứng khác, chẳng hạn như bệnh tiểu đường và bệnh tim.

Nguyên nhân gây ra hội chứng Prader-Willi

Hội chứng Prader-Willi có liên quan đến một hiện tượng biểu sinh được gọi là dấu ấn gen (imprinting) xảy ra với một số gen trên nhiễm sắc thể số 15.

Thông thường, thai nhi sẽ sẽ thừa hưởng một bản sao gen PW của mẹ và một bản sao chức năng của gen PW từ người cha.

Do quá trình in dấu, các bản sao của các gen này được di truyền từ mẹ hầu như bị bất hoạt, và do đó bào thai dựa vào sự biểu hiện của các bản sao gen của người cha.

Tuy nhiên, trong PWS, có sự đột biến/xóa bỏ các bản sao gen PW của người cha, khiến thai nhi không có gen PW hoạt động.

Gen PW là gen SNRPN và NDN, cùng với các cụm snoRNA: SNORD64, SNORD107, SNORD108 và hai bản sao SNORD109, 29 bản sao SNORD116 (HBII-85) và 48 bản sao SNORD115 (HBII-52).

Những gen này nằm trên nhiễm sắc thể 15 nằm ở vùng 15q11-13.

Cái gọi là vùng PWS/AS trong nhiễm sắc thể số 15 của người cha có thể bị mất do một trong nhiều cơ chế di truyền, trong phần lớn các trường hợp xảy ra do đột biến tình cờ. Các cơ chế khác ít phổ biến hơn bao gồm sự mất thể dục đơn bào, đột biến lẻ tẻ, chuyển đoạn nhiễm sắc thể và xóa gen.

Vùng 15q11-13 có liên quan đến cả hội chứng Prader-Willi và hội chứng Angelman (AS). Trong khi PWS là kết quả của việc mất các gen PW trong vùng này trên nhiễm sắc thể của người cha thì việc mất một gen khác (UBE3A) trong cùng vùng trên nhiễm sắc thể của người mẹ sẽ gây ra hội chứng AS.

PWS và AS đại diện cho các trường hợp rối loạn được báo cáo đầu tiên liên quan đến dấu ấn ở người.

Nguy cơ mắc PWS đối với anh chị em của đứa trẻ bị ảnh hưởng phụ thuộc vào cơ chế di truyền gây ra chứng rối loạn này. Nguy cơ đối với anh chị em ruột là <1% nếu đứa trẻ bị ảnh hưởng bị xóa gen hoặc bị mất một bên cha mẹ, lên tới 50% nếu đứa trẻ bị ảnh hưởng có đột biến ở vùng kiểm soát dấu ấn và lên tới 25% nếu có sự chuyển vị nhiễm sắc thể của cha mẹ. Có thể xét nghiệm tiền sản đối với bất kỳ cơ chế di truyền nào đã biết.

Có nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra sự thay đổi di truyền đối với nhiễm sắc thể 15:

• Xóa nhiễm sắc thể: Gần 70% tất cả các trường hợp PWS xảy ra khi một phần nhiễm sắc thể 15 của người cha bị thiếu trong mỗi tế bào. Các triệu chứng phát sinh do bản sao nhiễm sắc thể số 15 của người cha bị thiếu hoặc không hoạt động bình thường và bản sao của nhiễm sắc thể người mẹ bị tắt. Các nghiên cứu về hệ thống mô hình người và chuột đã cho thấy việc xóa 29 bản sao của hộp C/D snoRNA SNORD116 (HBII-85) là nguyên nhân chính gây ra hội chứng Prader-Willi.
• Sự phân tách một bên mẹ: Khoảng 25% trường hợp PWS xảy ra khi một đứa trẻ thừa hưởng hai bản sao nhiễm sắc thể 15 của mẹ thay vì một bản sao từ mỗi cha và mẹ ruột. Điều này có nghĩa là cả hai bản sao của nhiễm sắc thể 15 đều không hoạt động vì chúng không hoạt động.
• Chuyển vị: Dưới 1% tổng số trường hợp xảy ra khi một đoạn nhiễm sắc thể 15 tự di chuyển sang nhiễm sắc thể khác. Điều này làm cho các gen mà nhiễm sắc thể tạo ra hoạt động kém hiệu quả vì chúng không ở đúng vị trí cần có.

Nhiễm sắc thể 15 chịu trách nhiệm cung cấp hướng dẫn tạo ra các RNA nucleol nhỏ (snoRNA). Công việc của snoRNA là điều chỉnh chức năng của các phân tử RNA khác. Các phân tử RNA tạo ra các protein giúp tế bào hoàn thành nhiều chức năng trong cơ thể bạn. Sự thay đổi ở nhiễm sắc thể 15 sẽ hạn chế khả năng tạo ra snoRNA hoặc chúng không nhận được hướng dẫn cần thiết để hoàn thành công việc của mình một cách chính xác.

Chẩn đoán hội chứng Prader-Willi

Trẻ mắc hội chứng Prader-Willi được đặc trưng bởi hạ huyết áp, tầm vóc thấp bé, chứng tăng ham muốn, béo phì, các vấn đề về hành vi (đặc biệt là các hành vi giống như rối loạn ám ảnh cưỡng chế), bàn tay và bàn chân nhỏ, suy sinh dục và thiểu năng trí tuệ nhẹ.

Tuy nhiên, với việc chẩn đoán sớm và điều trị sớm (chẳng hạn như bằng liệu pháp hormone tăng trưởng), tiên lượng cho những người mắc PWS đang bắt đầu thay đổi. Giống như bệnh tự kỷ, hội chứng Prader-Willi là một rối loạn phổ và các triệu chứng có thể từ nhẹ đến nặng và có thể thay đổi trong suốt cuộc đời của người đó. Nhiều hệ cơ quan khác nhau bị ảnh hưởng.

Theo truyền thống, PWS được chẩn đoán bằng biểu hiện lâm sàng.

Hiện nay, hội chứng này được chẩn đoán thông qua xét nghiệm di truyền; xét nghiệm được khuyến khích cho trẻ sơ sinh bị hạ huyết áp rõ rệt.

Chẩn đoán sớm PWS cho phép can thiệp sớm và kê đơn sớm hormone tăng trưởng. Tiêm hormone tăng trưởng tái tổ hợp (recombinant growth hormone) hàng ngày được chỉ định cho trẻ mắc PWS. GH hỗ trợ tăng trưởng tuyến tính và tăng khối lượng cơ bắp, đồng thời có thể làm giảm mối bận tâm về thức ăn và tăng cân.

Cơ sở chính của chẩn đoán là xét nghiệm di truyền, cụ thể là xét nghiệm methyl hóa dựa trên ADn để phát hiện sự vắng mặt của vùng PWS/AS do người cha đóng góp trên nhiễm sắc thể 15q11-q13. Thử nghiệm như vậy phát hiện hơn 97% trường hợp.

Xét nghiệm đặc hiệu methyl hóa rất quan trọng để xác nhận chẩn đoán hội chứng Prader-Willi ở tất cả các cá nhân, đặc biệt là những người còn quá trẻ để có đủ các đặc điểm để đưa ra chẩn đoán trên cơ sở lâm sàng hoặc ở những cá nhân có kết quả không điển hình.

PWS thường bị chẩn đoán sai do nó chưa được biết đến trong cộng đồng y tế. Đôi khi nó bị chẩn đoán nhầm là hội chứng Down, đơn giản chỉ vì tần suất tương đối của hội chứng Down so với PWS.

Điều trị hội chứng Prader-Willi

Mặc dù PWS không có cách chữa trị nhưng có một số phương pháp điều trị có thể làm giảm các triệu chứng của tình trạng này.

Trong thời kỳ thơ ấu, các bệnh nhân PWS nên trải qua các liệu pháp để cải thiện sức mạnh cơ bắp. Liệu pháp ngôn ngữ và nghề nghiệp cũng được chỉ định.

Trong những năm học, trẻ em được hưởng lợi từ môi trường học tập có tổ chức chặt chẽ và được hỗ trợ thêm. Vấn đề lớn nhất liên quan đến hội chứng này là tình trạng béo phì trầm trọng. Việc tiếp cận thực phẩm phải được giám sát chặt chẽ và hạn chế, thường bằng cách lắp khóa ở tất cả những nơi cất giữ thực phẩm, kể cả tủ lạnh.

Hoạt động thể chất ở những người mắc PWS ở mọi lứa tuổi là cần thiết để tối ưu hóa sức mạnh và thúc đẩy lối sống lành mạnh.

Bức tranh vẽ năm 1680 của Juan Carreño de Miranda vẽ Eugenia Martínez Vallejo, một cô gái được cho là mắc hội chứng Prader-Willi.
(Nguồn: Wikipedia)

Việc chỉ định tiêm GH tái tổ hợp hàng ngày được chỉ định cho trẻ em mắc PWS. GH hỗ trợ tăng trưởng tuyến tính và tăng khối lượng cơ bắp, đồng thời có thể làm giảm mối bận tâm về thức ăn và tăng cân.

Do béo phì nặng nên ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn là di chứng thường gặp và thường cần đến máy tạo áp lực đường thở dương. Một người đã được chẩn đoán mắc PWS có thể phải trải qua các thủ tục phẫu thuật. Một cuộc phẫu thuật đã được chứng minh là không thành công trong điều trị béo phì là cắt dạ dày.

Các vấn đề về hành vi và tâm thần cần được phát hiện sớm để có kết quả tốt nhất. Những vấn đề này sẽ được giải quyết tốt nhất khi được giải quyết bằng sự giáo dục và đào tạo của cha mẹ. Đôi khi thuốc cũng được giới thiệu. Chất chủ vận serotonin có hiệu quả nhất trong việc làm giảm cơn giận dữ và cải thiện tính cưỡng bức.